Układ współczulny (inna nazwa to układ sympatyczny) stanowi większą część autonomicznego układu nerwowego. Zawiera przede wszystkim ośrodki współczulne w rdzeniu kręgowym oraz pień współczulny wraz z jego gałęziami. Ponadto włókna współczulne są głównym składnikiem splotów nerwowego układu autonomicznego.
Lokalizacja ośrodków
Ośrodki współczulne występują w rdzeniu kręgowym począwszy od 8 segmentu szyjnego do 2-3 segmentu lędźwiowego. W rezultacie tworzą one w rogach bocznych istoty szarej rdzenia jądro pośrednio-boczne.
Lokalizacja poszczególnych ośrodków w różnych odcinkach części piersiowej i lędźwiowej rdzenia kręgowego jest bardzo złożona. Z jądra pośrednio-bocznego wychodzą włókna przedzwojowe. Biegną one kolejno przez istotę białą, korzenie brzuszne, pnie nerwów rdzeniowych i gałęzie łączące białe do pnia współczulnego. Tutaj kończą się w jego zwojach bądź biegną dalej do splotów układu autonomicznego.
Zobacz również: Strefy Rexeda.
Układ współczulny – budowa
Pień współczulny układa się po obu stronach kręgosłupa od podstawy czaszki do kości guzicznej, gdzie części obu stron łączą się ze sobą tworząc zwój nieparzysty. Pień ten składa się z szeregu zwojów (tzw. zwoje pnia współczulnego) bardzo zmiennych pod względem liczby, wielkości i kształtu. Przeciętna liczba zwojów wynosi 21-25.
Zwoje pnia współczulnego po obu stronach są połączone ze sobą podłużnymi, krótkimi powrózkami nerwowymi – gałęziami międzyzwojowymi. Natomiast gałęzie poprzeczne łączące pnie współczulne obu stron są zmienne i tylko w dolnych odcinkach pnia współczulnego występują bardziej regularnie.
W efekcie wyróżnia się następujące zwoje:
- szyjne: górny, środkowy, kręgowy i dolny. Ten ostatni łączy się zazwyczaj z 1-2 górnymi zwojami piersiowymi tworząc zwój szyjno-piersiowy;
- piersiowe – leżą na ogół w sąsiedztwie jednoimiennych nerwów rdzeniowych;
- lędźwiowe;
- krzyżowe.
Z pniem współczulnym łączą się również gałęzie pnia współczulnego.
Gałęzie układu współczulnego
Wyróżnia się gałęzie:
- łączące – stanowią zespolenia pnia współczulnego z nerwami rdzeniowymi;
- trzewne i naczyniowe – biegną od splotów klatki piersiowej, jamy brzusznej i miednicy lub kierują się bezpośrednio do narządów i naczyń.
Gałęzie łączące odchodzące od nerwów rdzeniowych kierują się przyśrodkowo i wnikają zazwyczaj do odpowiedniego zwoju pnia współczulnego. Wyróżnia się gałęzie łączące białe i szare. Białe zawierają przedzwojowe włókna rdzenne, które rozpoczynają się w komórkach rogów bocznych rdzenia i biegną do pnia współczulnego. Natomiast szare zawierają włókna zazwojowe bezrdzenne, które rozpoczynają się w komórkach zwojów pnia współczulnego i przez nerwy rdzeniowe kierują się ku obwodowi.
Gałęzie trzewne i naczyniowe odchodzą od pnia współczulnego i stanowią unerwienie współczulne naczyń i trzewi. Przeważnie biegną do dużych splotów układu autonomicznego lub do splotów mniejszych, otaczających naczynia krwionośne. Wśród tych gałęzi wielkością wyróżniają się nerwy:
- trzewne piersiowe: większy i najniższy;
- sercowe;
- trzewne lędźwiowe;
- trzewne krzyżowe.
Nerwy trzewne zawierają przeważnie włókna rdzenne. Jednakże obecne są również włókna zazwojowe bezrdzenne wychodzące ze zwojów pnia współczulnego.
Zobacz również: Układ nerwowy.
Czynność układu współczulnego
Układ współczulny działa przeciwnie do układu przywspółczulnego, ponieważ odpowiada za pobudzenie organizmu i uaktywnia się w stanie wzmożonego czuwania. Układ współczulny powoduje:
- zwiększenie częstości i siły skurczu oraz zwiększenie szybkości przewodzenia w układzie przewodzącym;
- rozkurcz naczyń krwionośnych wieńcowych;
- skurcz większości naczyń krwionośnych i wzrost ciśnienia krwi;
- rozkurcz mięśni tchawicy i oskrzeli;
- hamowanie perystaltyki układu pokarmowego;
- skurcz mięśni zwieraczy przewodu pokarmowego;
- hamowanie wydzielania gruczołów żołądka i jelit;
- wydzielanie adrenaliny i noradrenaliny przez rdzeń nadnercza;
- rozszerzenie źrenicy i szpary powiekowej;
- zwiększone wydzielanie potu.
Można podsumować, że dawniej czynność układu współczulnego umożliwiała przetrwanie osobników w sytuacjach zagrożenia życia, kiedy konieczne było zachowanie szczególnej uwagi lub ucieczka. Natomiast współcześnie układ współczulny uaktywnia się przede wszystkim podczas wykonywania aktywności fizycznej czy w sytuacjach stresowych i wpływających na zwiększenie produkcji adrenaliny.
Zobacz również: Obwodowy układ nerwowy.
Polecane produkty:
Bibliografia
- Bochenek A., Reicher M., Anatomia człowieka, Tom V, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2012.
Last Updated on 30 maja 2024 by Kamil Maka