Nerw błędny (łac. nervus vagus) to X nerw czaszkowy. Jest nerwem czwartego i następnych łuków skrzelowych. Odpowiada zatem nerwowo nie jednemu łukowi skrzelowemu jak np. nerw trójdzielny, lecz kilku.
Nerw błędny – budowa
Nerw błędny posiada dwa zwoje:
- zwój górny – odpowiadający zwojowi rdzeniowemu. Leży w otworze szyjnym wielkości małego ziarna grochu i zawiera przeważnie komórki czuciowe pozornie jednobiegunowe;
- zwój dolny – stanowiący przypuszczalnie głównie zwój przywspółczulny. Leży około 1 cm poniżej górnego i posiada kształt wrzecionowaty. Składa się z pozornie jednobiegunowych komórek czuciowych oraz wielobiegunowych komórek zwojowych autonomicznych, jak również z tkanki łącznej zawierającej liczne komórki tłuszczowe.
Nerw błędny posiada także 3 rodzaje włókien oraz odpowiednie komórki korzeniowe: czuciowe, ruchowe i przywspółczulne, przy czym te ostatnie znacznie przeważają.
Czuciowe komórki korzeniowe znajdują się w zwoju górnym, a także częściowo w zwoju dolnym. Gałęzie dośrodkowe wychodzą z pozornie jednobiegunowych komórek jako korzenie czuciowe. Następnie zmierzają do rdzenia przedłużonego i kończą się głównie w jądrze pasma samotnego, a w niewielkiej części także w jądrze krańcowym pasma rdzeniowego nerwu trójdzielnego.
Ruchowe komórki korzeniowe budują przeważającą część jądra dwuznacznego. Ich neuryty wytwarzają tak zwane „kolano wewnętrzne” na samym początku wstępując grzbietowo, a później tworząc ostry łuk, zawracając ku przodowi i przylegając do włókien czuciowych.
Przywspółczulne komórki korzeniowe lokalizują się w początkowym jądrze grzbietowym nerwu błędnego. Ich neuryty nie wytwarzają opisanego wyżej „kolana”.
Nerw błędny – przebieg i położenie
Nerw błędny wychodzi z rdzenia przedłużonego 10-18 delikatnymi pęczkami włókien. Ukazują się one w bruździe boczno-tylnej, niewiele poniżej nerwu językowo-gardłowego.
Następnie włókna zbiegają się tworząc spłaszczone i luźne pasmo. W dalszym ciągu kieruje się ono ku bokowi, przebiega pod kłaczkiem móżdżku i dochodzi aż do części bocznej otworu szyjnego. W tym miejscu nerw lokalizuje się razem z nerwem dodatkowym we wspólnej pochewce opony twardej mózgowia. ponadto blaszka tej opony oddziela go od nerwu językowo-gardłowego.
W otworze szyjnym nerw błędny wytwarza zwój górny i od razu po wyjściu z niego przyjmuje gałąź wewnętrzną nerwu dodatkowego. W dalszym ciągu tworzy wspomniany wcześniej zwój dolny.
Omawiając dalszy przebieg nerwu błędnego należy wspomnieć o skrzyżowaniu go przez nerw podjęzykowy. Niżej na szyi, nerw błędny przebiega między żyłą szyjną wewnętrzną, a tętnicą szyjną wspólną.
Końcowego przebiegu włókien nie zawsze jesteśmy w stanie dokładnie opisać. Jedynie w niektórych przypadkach w bezpośrednim przedłużeniu pni błędnych istnieje możliwość wypreparowania włókien do śledziony, nerek czy jelita cienkiego.
Gałęzie
W swoim przebiegu od głowy przez szyję, aż do klatki piersiowej i jamy brzusznej, nerw błędny oddaje liczne gałęzie. Odróżnić można 4 odcinki (czyli części) nerwu błędnego:
- głowowy;
- szyjny;
- piersiowy;
- brzuszny.
Odcinek głowowy
Gałęzie odcinka głowowego odchodzą bezpośrednio od zwoju górnego lub od pnia, sięgając aż do zwoju dolnego. Są to:
- gałąź oponowa – zaopatruje oponę twardą. Dodatkowo, podrażnienie tej gałęzi przy stanach zapalnych lub przekrwieniu opon odruchowo może wywołać wymioty;
- gałąź uszna – jedyna gałąź skórna omawianego nerwu.
Odcinek szyjny
Odchodzą one od pnia nerwu błędnego i od zwoju dolnego, przebiegając do miejsca odejścia nerwu krtaniowego wstecznego. Można tutaj wyróżnić:
- gałęzie gardłowe – biorą udział w tworzeniu splotu gardłowego;
- nerw krtaniowy górny;
- gałęzie sercowe szyjne górne;
- nerw krtaniowy wsteczny;
- nerw krtaniowy dolny.
Odcinek piersiowy
Odcinek ten ciągnie się od miejsca odejścia nerwu krtaniowego wstecznego, kończąc się przy rozworze przełykowym przepony. Zaopatruje on narządy klatki piersiowej i oddaje następujące gałęzie:
- sercowe piersiowe;
- tchawicze dolne;
- oskrzelowe;
- przełykowe;
- śródpiersiowe;
- osierdziowe.
Odcinek brzuszny
Na odcinek brzuszny składają się oba jego pnie. Już w okolicach przejścia przez rozwór przełykowy łączy się z włóknami współczulnymi, z tego względu oba te elementy nie dają się od siebie wyraźnie oddzielić.
W odcinku brzusznym pnie błędne wytwarzają sploty żołądkowe (przedni i tylny). W rezultacie od splotu przedniego odchodzą gałęzie żołądkowe przednie i wątrobowe, z kolei od splotu tylnego gałęzie żołądkowe tylne oraz gałęzie trzewne.
Nerw błędny – obszar unerwienia
Nerw błędny zaopatruje ruchowo mięśnie podniebienia i gardła oraz całą mięśniówkę krtani. Natomiast czuciowo zaopatruje oponę twardą tylnego dołu czaszki, tylny odcinek zewnętrznej powierzchni błony bębenkowej, skórę ściany tylnej i ściany dolnej przewodu słuchowego zewnętrznego (wraz z przylegającą częścią małżowiny usznej) oraz krtań.
Przywspółczulnie i czuciowo unerwia wszystkie narządy klatki piersiowej i jamy brzusznej.
Polecane produkty:
Bibliografia
- Bochenek A., Reicher M., Anatomia człowieka, Tom V, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2012.